راز موفقیت نظام آموزشی هلند در چیست؟

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه هر سه سال یکبار عملکرد نظامهای آموزشی در کشورهای عضو و دیگر کشورها در سراسر جهان را ارزیابی می کند. این آزمون که دانش، مهارت و قابلیتهایی نظیر تفکر انتقادی دانش آموزان، اعتماد به نفس را می سنجد، «برنامه بین المللی ارزیابی دانش آموزان» یا «پیسا» PISA نام دارد. اوایل دسامبر سال ۲۰۱۶ قرار است نتیجه این آزمون منتشر شود. در این گزارش «کندوکاو»، هانس دو برلی، خبرنگار یورونیوز به هلند رفته است، یکی از کشورهایی اروپایی که نظام آموزشی موفقیت آمیزی دارد.

هلند یکی از کشورهای اروپایی است که از نظر کیفیت آموزش رتبه بالایی دارد.

به مدرسه ابتدایی «ویکن» بمعنی «آسیاب بادی» در شهر کوچک نایمِخن می رویم. این نام را خود دانش آموزان برای مدرسه انتخاب کرده اند. این مدرسه در محله ای قرار دارد که مردمش از نظر مالی، جزء طبقه متوسط و متوسط رو به پایین هستند. از مادر یکی از شاگردان این مدرسه می پرسیم که ببینیم چرا این مدرسه را برای فرزندانش انتخاب کرده است. او در جواب می گوید: «به همراه یکی از دانش آموزان ۱۰ ساله مدرسه، گشتی در مدرسه زدیم.او از اینکه مدرسه را به ما نشان می داد، احساس غرور می کرد. به نظرم خیلی عالی بود چون این دانش آموز در این مدرسه فقط علم و دانش یاد نگرفته، بلکه یاد گرفته خودش را نشان بدهد. شخصیت او در اینجا رشد کرده است.»

مشارکت دانش آموز در اداره مدرسه

یکی از ویژگی های نظام آموزشی در هلند این است که کودکان از چهارسالگی به مدرسه می روند.

در مدرسه «آسیاب بادی»، هر روز صبح دانش آموزان خودشان انتخاب می کنند که چه چیزی یاد بگیرند. شیوه تدریس هم به صورت ملموس با موضوع مورد تدریس ارتباط دارند. یادگیری ریاضیات با تفریح و سرگرمی همراه است. امروز دانش آموزان با استفاده از گیره لباس، جمع و تفریق را می آموزند.

راجر ویسر، مدیر مدرسه «آسیاب بادی» در باره اساس رویکرد آموزشی می گوید: «یکی از بنیانهای این روش، تفکر انتقادی است. اما برای ما کار گروهی از هر چیز دیگری مهم تر است. با هم کار کردن یعنی مسئولیت پذیر بودن. من مسئول این مدرسه هستم اما بچه ها هم مسئولند به ما بگویند چه چیزی به نظرشان مهم است.»

بعنوان مثال برای طراحی مجدد حیاط مدرسه، جلسه ای با حضور خود دانش آموزان برگزار می شود. در این جلسه معلمها شرکت نکرده اند، بلکه خود دانش آموزان، از گروههای مختلف سنی قرار است درباره محدوده زمین بازی نحوه گذاشتن نیمکتها در حیاط تصمیم بگیرند.

جلوگیری از تبعیض طبقاتی در مدارس

نایمِخن به خاطر شورای شهرش، به «بهشت هلند» معروف است.

برای جلوگیری از تبعیض نژادی و طبقاتی در مدارس، ثبت نام در مدرسه به صورت اینترنتی انجام می شود. رنسکه هلمر، مسئول آموزش در شورای شهر بیشتر توضیح می دهد و می گوید: «مشکل این بود که در برخی از مدارس، دانش آموزانی از طبقه محروم ثبت نام می کردند به این مدارس، «مدارس سیاه» می گفتیم. چون اکثر دانش آموزان آن، کودکان مهاجر بودند. کودکان قوی تر به مدارس دیگری فرستاده می شدند به این ترتیب مدارس دو دسته شدند: مدارس ضعیف و مدارس قوی. راه حل ما هم این بود که دانش آموزان را مخلوط کنیم‬.»

معلم به ویژگیهای و تواناییهای فردی هر یک از دانش آموزان توجه می کند

با ایکران ۱۷ ساله را در مدرسه متوسطه «کاندینسکی» ملاقات می کنیم آشنا می شویم. او ۱۰ سال پیش از سومالی به هلند آمده و یک سال طول کشیده که زبان هلندی مقدماتی را یاد بگیرد. اما ایکران می داند برای پیشرفت هم به حمایت آموزگارانش نیاز دارد و هم خودش باید تلاش بیشتری بکند.

او می گوید: «معلمها خیلی کمک می کنند. من با زبان هلندی مشکل دارم، اصلا در یادگیری زبان مشکل دارم. اما معلمهایم در اینجا می دانند که در چه چیزهایی مشکل دارم و چه چیزهایی را بهتر می دانم. به این ترتیب به من کمک می کنند که نقاط قوت و نقاط ضعفم را تقویت کنم.»

در کلاس زبان هلندی ایکران، معلم پای تخته سیاه و جلوی کلاس نمی ایستد، او به میان شاگردان می آید، قبل از آغاز کلاس برای آنها لطیفه می گوید و برای اینکه شاگردان تمام هوش و حواسشان در کلاس باشد، تدریس را با تندنویسی خلاقانه شروع می کند.

یکی از دلایل الگوی موفقیت آمیز نظام آموزشی هلند هم این است که معلم بخوبی می داند در ذهن هر یک از دانش آموزان چه می گذرد و به هر یک از آنها سؤال و تکلیف خانه جداگانه می دهد. در واقع، از هر یک از دانش آموزان بر اساس ویژگی های شخصی اش حمایت می کند.

تون ویلمز که معلم زبان هلندی در دبیرستان «کاندینسکی» است می گوید: «از سلسله مراتب و فاصله بین معلم و شاگرد در اینجا خبری نیست. همه ذهنی باز دارند و دانش آموز از سوال پرسیدن نمی ترسد.»

«حمایت مثبت رفتاری»، تشویق به جای تنبیه

یکی دیگر از اصول بنیادین سیستم آموزشی هلند این است که آموزگاران پیوسته آموزش می بینند. مثلا معلمهای دبستان به کالج کاندینسکی دعوت شده اند تا با روش موسوم به «حمایت مثبت رفتاری» آشنا شوند. این روش کاربردی از نظام آموزش آمریکایی الهام گرفته شده و تأکید آن، بر نقاط قوت هر فرد است.

گرچن کونراد آمریکایی است او قبلا در فرانسه معلم زبان انگلیسی بوده است. او از «نخبه گرایی» در نظام آموزشی فرانسه انتقاد می کند و می گوید که اساس آموزش در فرانسه تنبیه و جدا کردن دانش آموزان قوی از دانش آموزان ضعیف است.

گرچن کونراد امروز در مدرسه «کاندینسکی» معلم زبان انگلیسی است و می گوید: «در فرانسه اطلاعات مثل غذایی که قاشق به قاشق به کودک می دهند، به او منتقل می شود. دانش آموز باید متنها را بخواند، کلی مطلب روی تخته نوشته می شود و او باید آنها را کامل و بدون اشتباه بازنویسی کند، دستخط مهمتر از معنای چیزی است که می نویسد. در حالیکه ما اینجا به کودکان یاد می دهیم مستقل فکر کنند. در هلند هیچوقت جرئت نداریم به کسی بگوییم “خنگ هستی. درمدرسه “کاندینسکی” تلاش می کنیم مثبت باشیم: سعی می کنیم دانش آموزان را تشویق کنیم و هیچوقت او را تنبیه نمی کنیم!»

ساعات مدرسه در هلند زیاد است. ایکران را در پایان روزی طولانی می بینیم و او به ما درباره رمز موفقیت دانش آموزان می گوید: «اگر به کودکی بگویید: “تو هیچوقت یاد نمی گیری“، یا اینکه مرتب به شاگردی که واقعا تلاش می کند نمره خوب بگیرد، مرتب نمره بد بدهید. هرگز موفق نمی شوید. اگر به دانش آموزی توجه کنید، و بگذارید یاد بگیرد، و آزمایش کند و جلوی پایش مانع نگذارید، آنگاه موفق خواهید شد.»

ایکران می خواهد پس از اتمام دوره متوسطه به دانشگاه برود. رؤیای او این است که پزشک بشود.

کالج «کاندینسکی» در شهر نایمخن

مدرسه ابتدایی «ویکن» در نایمخن